وظایف تکنولوژیست رادیولوژی در حفاظت پرتویی

هدف از تهیه این مقاله فراهم آوردن اطلاعات و روش های جدید به منظور حفاظت در برابر اشعه برای خود، بیمار و دیگران در بخش رادیولوژی می باشد. برنامه های حفاظت در برابر اشعه بر مبنای یک فلسفه ساده [1]ALARA صورت می گیرد، که معنی آن کیفیت بالای آزمون با مخاطره کم است.

سه اصل مهم در حفاظت پرتوی:

• زمان
• حفاظ
• فاصله

کاهش تابش گیری بیمار دراختیار تکنولوژیست:

• انتخاب شرایط: استفاده ازKV بالا

• فولی یا اسکرین ها: استفاده از فولی های با سرعت بالا

• فیلم: استفاده از فیلم های با حساسیت بالا موجب کاهش دُز جذبی بیمار می گردد، ضمن اینکه فولی و فیلم باید با هم تطابق داشته باشند.

• کاست: با انتخاب کاست هایی با رویه فیبر کربنی به جای کاست هایی با رویه آلومینیومی میزان دُز تابشی اشعه را به میزان 40% کاهش می یابد.

• گرید یا شبکه: انتخاب گرید با نسبت مناسب در میزان دُز تابشی تاثیرگذار است و در مواردی از قبیل رادیوگرافی از کودکان و عضوهای با ضخامت کم نباید از گرید استفاده شود.

• استفاده از FFD بالا و به کار بردن تکنیک Airgap

• استفاده از وسایل کمکی جهت ثابت نگه داشتن بیمار به جای همراه بیمار موقع تابش اشعه فرد نگهدارنده بیمار باید تا حد ممکن مذکر و مسن بوده و در زاویه 90 درجه نسبت به اشعه اولیه قرار گیرد، ضمن اینکه باید از روپوش سربی استفاده نماید.

• وضعیت نما: استفاده از نمای PA جمجمه به جای AP، تابش عدسی چشم را به میزان 95% کاهش می دهد. در بیماران اسکولیوز با درخواست مهره های پشتی و کمری استفاده از نمای PA به جای نمای AP تابش پستان ها را تا 99% کاهش می دهد.

• در رادیوگرافی از ریه با استفاده از دستگاه های فتوسل دار، اگر سانتر اشعه روی مهره T6 به جای مهره T4 تنظیم شود باعث کاهش دُز تابش اشعه و بالا رفتن کیفیت تصویر می شود.

• کاهش و محدود کردن اندازه میدان تابش به سطح مورد نظر، کاهش سایز میدان تابش در گرافی از کمر از 10×8 سانتیمتر به 6×6 سانتیمتر، موجب کاهش دُز جذبی بیمار به میزان 50% می شود.

• درستی درخواست ها از نظر مشخصات فردی، ناحیه مورد نظر، مشخص کردن عضو از نظر چپ و راست بودن باید به دقت بررسی شوند.

• وجود دو تکنولوژیست به صورت همزمان در کنار بیمار، در امر پوزیشن دهی و انتخاب شرایط در انجام برخی رادیوگرافی ها مفید است و از تکرار رادیوگرافی ها می کاهد.

• کنترل کیفی دستگاه های رادیولوژی در حفاظت پرتویی بیماران موثر می باشد، با بررسی عملکرد دوره ای دستگاه ها، کالیبراسیون، تعمیر و نگهداری پروسسور می توان دُز جذبی بیماران را کاهش داد.

• یادداشت شرایط تکنیکی روی کلیشه های پرتابل مخصوصاً در گرافی هایی که شرایط ویژه می طلبند و ممکن است باعث تکرار کلیشه گردند، باعث کاهش دُز بیمار میشوند.

• آشنایی تکنولوژیست با تفسیر فیلم باعث کیفیت بالای تصاویر و حفاظت بیمار در برابر اشعه می شود.

• بررسی عوامل دخیل در گرافی های تکراری: در اروپا و امریکا میزان گرافی های تکراری در حدود 4 تا 15 درصد است که در این موارد بیشترین تکرارها شامل مهره های پشتی و کمری و سینه می باشد.

• استفاده از حفاظ ها: حفاظ ها وسایلی هستند که برای حفاظت خود، بیمار و همراهان بیمار به کار برده می شوند این حفاظ ها باید استاندارد و شناسنامه دار بوده و باید بر تمام افراد بکار برده شود.

انواع حفاظ ها:

1. روپوش سربی: حفاظت از مغز استخوان به میزان 75 تا 80% می شود.
2. حفاظ گنادها: در محدوده کمتر از 5 سانتی متر فاصله گنادها از شعاع اولیه اشعه حفاظ گنادها حتماً باید استفاده شود مگر اینکه در کیفیت تصویر اختلال ایجاد نماید.
3. حفاظ تیروئید: با استفاده از حفاظ ها 90% دُز جذبی این ناحیه کاهش می یابد.
4. عینک سربی: باعث کاهش دُز جذبی چشم ها به میزان 98% می شود.

درمورد حفاظت از بیمار باردار سه نکته مهم را باید در نظر داشت:

1.  آخرین دوره عادت ماهانه فرد چه زمانی بوده است.
2.  قانون ده روز درمورد آن رعایت شود.
3. درصورت مشکوک بودن تست حاملگی انجام شود.

حفاظت کودکان از پرتو: در کودکان به علت همکاری کم و حساسیت پرتویی بالای گنادها، تیموس و تیروئید، باید میزان تکرار در آنها حداقل رسانده شود و همچنین در رادیوگرافی از کودکان باید موارد زیر در نظر گرفته شود:

1- استفاده از وسایل ثابت کننده و توجیه والدین کودک

2- استفاده از حفاظ گنادها (اجباری می باشد)

3- به کار بردن گرید با نسبت پایین درصورت لزوم

4- استفاده از فولی سریع

5- آشنایی با روانشناسی کودک

6- محدود کردن تابش به یک نما به جای استفاده از نماهای مقایسه ای

7- استفاده از KV بالا و زمان پایین.

حفاظت در رادیوگرافی های پرتابل: میزان اشعه اسکتر در فاصله یک متری در رادیوگرافی پرتابل در مقایسه با فلوروسکوپی بیشتر می باشد. در رادیوگرافی به صورت پرتابل، ایجاد ارتباط با بیمار و ترک محل از سوی همراهان بیمار موجب کاهش دُز اشعه رسیده به آنها می شود.

حفاظت در برابر اشعه در فلوروسکوپی و آنژیوگرافی:

1- عدم استفاده از فلوروسکوپی به منظور سانتر اشعه

2- استفاده از تکنیک اشعۀ منقطع (فراکشن کردن) به جای تداوم اشعه

3- اطمینان از صحت کارکرد دستگاه بخصوص زمان سنج آن

4- رعایت فاصله مناسب

5- عدم استفاده از گرید در کودکان

6- نصب پرده، حفاظ و آویز سربی